Tổng hợp: Điều hành giá xăng dầu: Nửa vời thị trường

Theo số liệu Bộ Tài chính vừa công bố, tính từ đầu năm đến ngày 30/6/2013, các DN mối lái kinh doanh xăng dầu đã trích được hơn 2.231,4 tỉ đồng vào quỹ BOG, trong khi mức dùng đã lên tới gần 2.932,4 tỉ đồng. Cộng với số tồn quỹ đầu năm (khoảng 756,383 triệu đồng), tại thời điểm 30/6, Quỹ bình ổn giá xăng dầu dư hơn 55,4 tỉ đồng, giảm hơn 700 tỉ đồng so với cuối năm 2012.

Từ hơn 3 năm trở lại đây, việc điều hành giá xăng dầu được thực hiện theo các quy định của Nghị định 84/2009/NĐ-CP về kinh dinh xăng dầu, và các văn bản quy phạm pháp luật can dự. Nghị định 84 quy định, xăng dầu được điều hành kinh dinh theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước, giá xăng dầu trong nước bám sát diễn biến giá xăng dầu thế giới bảo đảm san sớt hài hòa lợi ích giữa quốc gia, DN và người tiêu dùng.

Nhiều bất cập từ cơ chế

Tuy nhiên, một số chuyên gia đánh giá qua các lần điều chỉnh tăng, giảm giá, việc điều hành giá không đúng với diễn biến của giá thị trường thế giới. Nhiều trường hợp, giá trong nước tăng không kịp với giá thế giới khiến các DN găm hàng, chờ thời điểm có lãi mới bán. Không ít DN đã tìm mọi cách trì hoãn để không bán hàng, như mất điện, bảo trì hệ thống, hỏng máy... Suy cho cùng, đây là chuyện đương nhiên trong hoạt động kinh dinh.

Có thể khẳng định, DN kinh doanh xăng dầu găm hàng hay gom hàng là lỗi cơ chế quản lý giá. Theo ông Ngô Trí Long - nguyên Phó viện trưởng Viện nghiên cứu và quản lý giá Bộ Tài chính, cơ chế quản lý giá xăng dầu bây giờ chưa hạp với cơ chế thị trường. Trong cơ chế thị trường, đã quốc gia định giá thì Nhà nước quyết định hoàn toàn. Còn nếu đã trao quyền tự chủ cho DN thì phải để DN toàn quyền tự quyết tăng hoặc giảm giá. Quốc gia chỉ can thiệp bằng các công cụ điều hành vĩ mô. Sự nửa vời này ở chỗ, chúng ta chưa trao vơ quyền tự chủ cho DN. Trên thế giới, không nước nào cho DN tự định giá nhưng lại phải thông qua Nhà nước.

Bên cạnh đó, chúng ta đã công bố là điều hành giá xăng dầu theo cơ chế thị trường. Thị trường lên xuống từng ngày, từng giờ. Vậy mà, theo quy định, chúng ta phải đợi đến 30 ngày nhập cảng mới được tăng, giảm. Đó là điều bất hợp lý. Với khoảng thời gian dài như vậy, DN hoàn toàn có thừa thời gian găm hàng để đạt đích lợi nhuận cao.

Trong cơ chế thị trường, chỉ có một trong hai chủ thể có quyền định giá, là Nhà nước hoặc thị trường. Nếu thị trường độc quyền thì giá do quốc gia quy định, còn thị trường cạnh tranh thì giá do thị trường quyết định. Tuy nhiên, tại VN, TCty xăng dầu Petrolimex vẫn giữ vị trí thống lĩnh thị trường xăng dầu nội địa với trên 55% thị phần.

Tán thành, chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh cho rằng, để xăng dầu theo đúng giá thị trường phải được hình thành nên từ thị trường. Việc trao quyền tự quyết nửa vời cho DN là một trong những căn do khiến thị trường xăng dầu VN gần như thường có sự cạnh tranh. Với một thị trường còn mang tính độc quyền, Nhà nước để cho DN tự quyết định giá dù trong biên độ nhỏ, là trái với cơ chế quản lý giá trong nền kinh tế thị trường. Nhưng để xăng dầu được điều hành theo kiểu lưỡng tính như bây giờ cũng không phải là phương án lâu dài.

Xăng dầu là loại hàng có vai trò rất quan yếu trong đời sống tầng lớp. Chỉ cần một đợt tăng hay giảm nhỏ cũng tác động ngay tới các chỉ số về giá cả cũng như lợi nhuận của DN. Đơn cử, nếu chỉ chậm giảm giá xăng dầu vài ngày là DN đã có thể đút túi hàng nghìn tỉ đồng nên chẳng dại gì giảm giá. Do đó, người tiêu dùng khó có thể dòm các DN vì thương mình mà giảm giá. Chỉ có cách tạo ra một thị trường đích thực để DN phải cạnh tranh nhau tồn tại, người dân mới được hưởng lợi từ sự cạnh tranh này.

Sửa ra sao?

Giờ, 70% lượng xăng dầu được nhập khẩu, 30% còn lại được cung ứng từ nhà máy lọc dầu Dung Quất. Mỗi lít xăng dầu được nhập cảng về bán ra thị trường nội địa người dân phải “gánh” hơn 8.000 đồng do rất nhiều khoản thuế, phí; từ thuế giá trị gia tăng, nhập khẩu, tiêu thụ đặc biệt, môi trường và uổng kinh dinh xăng dầu. Trong khi đó, tổng lượng tiêu thụ xăng trên thị trường VN hiện vào khoảng 1 tỉ lít/tháng.

Từ việc lập quỹ bình ổn, mỗi lít xăng phải tăng thêm 300 đồng, mức chiết khấu đối với đại lí cũng là một trong những nguyên cớ đội giá thành. Do lãi nhiều, nên mức chiết khấu mà các DN mai dong xăng dầu trích cho các đại lý lên tới 700-800 đồng/lít xăng bán buôn. Chính cho nên, bán được càng nhiều, DN nhập cảng càng có lãi. Đây chính là lý do khiến các DN đang có cuộc chạy đua ngầm về mức chi hoa hồng chia cho các đại lý từ 200 đồng tăng lên gấp 4 lần như hiện.

Theo quy định hiện hành, việc tăng giảm giá bán lẻ xăng dầu được thực hiện theo biến động của giá thế giới. Cụ thể, giá cơ sở tăng 7%, 12%, DN được tự quyết định giá bán, tăng trên 12% Nhà nước can thiệp. Bộ công thương nghiệp cho rằng cần thu hẹp biên độ tăng giảm giá ứng xuống mức biến động 3%, 5% và 7% để không tăng giá sốc.

Việc quy định giá cơ sở như đề xuất của Bộ Tài chính chưa đáp ứng được yêu cầu dư luận là sáng tỏ về giá xăng dầu.

Ông Ngô Trí Long cho rằng, trong bối cảnh thị trường xăng dầu còn độc quyền là cốt tử, DN sẽ lợi dụng biên độ tăng giá gây thiệt hại cho người tiêu dùng. Mục tiêu của DN là lợi nhuận, mà kiếm lợi nhuận duyệt giá là dễ nhất. Còn cơ chế điều hành xăng dầu như hiện thời thì vững chắc việc tháo gỡ khó khăn trong điều hành xăng dầu khó thực hiện được.

Bộ công thương nghiệp cũng đề xuất phương án khác là quy định con số cụ thể, khi giá cơ sở và giá hiện hành trong nước chênh 500 đồng/lít, DN được tự quyết định giá bán sỉ, nếu mức chênh từ 500 - 1.000 đồng/lít thì DN được quyết định giá bán phối hợp với dùng quỹ bình ổn. Liên bộ Tài chính - Công Thương chỉ can thiệp khi mức chênh lệch giữa giá bán sỉ và giá cơ sở cao hơn 1.000 đồng/lít.

Theo TS Nguyễn Minh Phong, việc thu hẹp biên độ tăng, giảm giá xăng là một tiến bộ vì có tác dụng thu hẹp quyền của DN trong bối cảnh thị trường xăng dầu chưa hoàn toàn cạnh tranh và DN cũng hết nhịp xé nhỏ các đợt tăng ví trước đây. Tuy nhiên, việc quy định giá cơ sở như đề xuất của Bộ Tài chính vẫn còn rối, chưa đáp ứng được yêu cầu dư luận là sáng tỏ về giá xăng dầu.

Chính phủ đã chỉ đạo Bộ công thương nghiệp xây dựng nghị định thay thế Nghị định 84 về kinh dinh xăng dầu. Rất nhiều đề xuất được đưa ra từ cả phía cơ quan quản lí quốc gia, DN và chuyên gia. Liệu khi nào xăng dầu thực thụ được vận hành theo cơ chế thị trường? Hay những giải pháp được cho là tình thế vẫn tiếp ngự trị? Câu hỏi này chắc khó có thể giải quyết ở một nghị định.

Công khai Quỹ Bình ổn giá xăng dầu vào tháng đầu quý

Thực hiện công tác công khai Quỹ Bình ổn giá (BOG) xăng dầu, Bộ Tài chính ban bố tình hình trích lập, quản lý, sử dụng Quỹ BOG giá xăng dầu. Bây chừ, việc trích lập, quản lý và sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu đang được thực hành theo quy định tại Nghị định số 84/2009/NĐ-CP ngày 15/10/2009 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu và Thông tư số 234/2009/TT-BTC ngày 9/12/2009 của Bộ Tài chính về việc chỉ dẫn cơ chế hình thành, quản lý và sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu. Cụ thể:

Thứ nhất, về trích lập Quỹ BOG xăng dầu: Quỹ BOG được trích lập bằng một khoản tiền cụ thể, nhất thiết trong giá cơ sở theo quy định tại khoản 9, Điều 3, Chương I Nghị định số 84/2009/NĐ-CP là 300 đồng/lít (kg) của lượng xăng dầu thực tế tiêu thụ và được xác định là một khoản mục tổn phí trong cơ cấu giá cơ sở của Thương nhân làm mối. Trong trường hợp cấp thiết Bộ Tài chính sẽ điều chỉnh mức trích lập, thời điểm trích lập Quỹ BOG cho thích hợp với biến động của thị trường và có thông tin để các doanh gia mối lái thực hành. Việc trích lập Quỹ BOG đã được quy định cụ thể tại văn bản quy phi pháp luật, không phụ thuộc vào kết quả kinh doanh của DN.

Thứ hai, về dùng Quỹ BOG: DN kinh doanh xăng dầu manh mối chỉ được dùng Quỹ Bình ổn giá vào mục đích bình ổn giá xăng dầu trong nước theo chỉ đạo của Liên Bộ Tài chính - công thương nghiệp (duyệt y Tổ Giám sát Liên ngành về giá xăng dầu). Mức sử dụng Quỹ BOG không phải một khoản nhất định giống nhau với các chủng loại xăng dầu mà phụ thuộc vào mức độ chênh lệch giữa giá cơ sở và giá bán hiện hành và mục tiêu điều hành giá dựa trên tình hình kinh tế, từng lớp trong nước...

Thứ ba, cơ chế quản lý, thẩm tra, giám sát Quỹ BOG: Theo các quy định tại Thông tư số 234/2009/TT-BTC: các DN kinh dinh xăng dầu mai mối phải chấp hành đúng các quy định của Liên Bộ Tài chính - công thương nghiệp về việc trích lập, sử dụng Quỹ BOG (thông qua các thông tin, công văn của Tổ Giám sát Liên ngành); DN không được phép tự động trích, tự động dùng tiền từ Quỹ BOG. Quỹ BOG được hạch toán vào account riêng và chỉ được sử dụng vào mục đích bình ổn giá. Định kỳ hàng Quý và theo đề nghị quản lý đột xuất các doanh nghiệp phải ít kết quả trích và dùng Quỹ BOG đối với Bộ Tài chính.

Thứ tư, cơ chế công khai, minh bạch trong quản lý Quỹ BOG: chấm dứt các đợt thanh tra, rà soát, kiểm toán về kinh dinh xăng dầu trong đó có nội dung về Quỹ BOG, Bộ Tài chính có Thông cáo báo chí, họp báo công khai kết quả thanh tra, rà soát, kiểm toán.

Trong quá trình điều hành giá xăng dầu, khi thay đổi mức trích, mức chi sử dụng Quỹ BOG, Liên Bộ Tài chính - công thương nghiệp đều có thông cáo báo chí gửi các cơ quan thông tấn báo chí về để giúp dư luận hiểu rõ hơn về định hướng điều hành của Liên Bộ, góp phần bảo đảm công khai, sáng tỏ trong điều hành giá xăng dầu.

Bá Tú