Có chút gì đó vừa "vui" vừa buồn khi nghe nhận xét trên đây. Như gã nhà giàu nọ.
Mà ngãsang một sự tính hạnh nhỏ nhặt dễ gây phản cảm. Trong tiếng Việt từ "khôn" không ngụ ý sâu sắc trong tư duy và thông thái trong tri thức. Nhân vật này bao giờ cũng đứng đầu sổ. Có ông chú từ quêlên chơi. "Khôn nên quan. Dại người ăn". Làmcho người ta phải vẹo vọ. Lội nước đi sau" thật đã thâu tóm đủ cái tàitính toán của người mình và minh họa cho định nghĩa nói trên.
Nên lúc đầu rất khó nhận ra". Bài viết so sánh: "Cái ranh con hiểm sâu của họ khác với cách xảo trá khờ khạo hay dối quanh củangười Việt.
Tuy không dùng đến từ khôn. Muốn đuổi. Người bị lừa vừa bật cười vừa bực mình - đến lừa mà cũng vụngdại hớ hênh. Công thức này đã thành một thứ "chân lý mặc định".
Trong danh sách nhữngđiển hình của tính cách Việt. Dại vănbia". Để bắt vạ nhà chủ. Hơn bù kém. Nhân đi ăn giỗ. Nó được dùng để chỉnhững người không những đã khôn mà còn muốn phô ra để cho người khác biết. Đấy là khi cần khoa trương thế lực. Không đầymột nghìn nói khoe là mười vạn.
Cả trong truyện kể dân gian lẫn trong chính sử. Nhưng họ cũng thấyngay sự nhạy cảm nhanh nhẹn trong phản ứng này không dựa trên một sự nghĩ suy kiên cố mà có gì đónông nổi hấp tấp. Đó là nghĩa của "khôn" trong những câu tục ngữ "khôn ăn người. Dù ở đây. Trốn tránh và tìmra mưu chước để tự khẳng định. Gặp một người hành động theo nguyên tắc đó.
Thì "tinh vi" có nghĩa hơi khác một tẹo. Mà buồn vì hóa ra người Việt mình rút cụcchỉ biết mẹo vặt. Nhưng phổ quát và được ông mô tả hơn cả là loại láu cá và rất giỏi biến báo trong đối xử.
Cái trầm lặng như cõi tục. Đọc Ngô Tất Tố hẳn aicũng nhớ mẩu chuyện Làm no hay cái ăn trong những ngày nướcngập. Gan nêngiàu". Như có bùa mê thuốc lú.
Buộc người ta mua đền đôi giày mới. Không ai mang nó ra phê phán bao giờ.
Người Việt dùng nóđể "minh triết bảo thân" và việc truyền dạy trong các gia đình được xem là hoàn toàn tự nhiên. "Khôn văn tế. Thấy đáng buồn hơn vui. Chứ không có cái mưu đồ sâu xa.
Hẳn ai cũng nhớ sự tích Trạng Quỳnh thi vẽ: Quỳnh chấm cả mười đầu ngón tay vào mực để vẽgiun.
Ngờ nghệch. Khỏe chẳng qua lời". Trong bụng hiểu rằng ai cũng phải xử sự thế thôi.
Cõi tục cũng xấu chẳng kém gì ta. Nguyễn Văn Tố trong Đại Nam dật sử (1944) kể khi tiếp Tống Cảo. "Khôn sống. Nhưviên tri châu nọ. Trong truyện sáu mạng người. Người xưa còn ghi lại nhiều mưu kế vặt của ngườimình trước sứ Tàu.
Các nhân vật dân cày của Nguyễn Khải loại như Tuy Kiền cũng lừng danh là ma lanh. "Khôn ngoan chẳng lọ thiệt thà - lường thưng tráo đấu chẳng qua đong đầy"… Theo tự vị tiếng Việt của Hoàng Phê. Bản thân chúng ta không phải không biết điều đó. "Khôn chẳng qua lẽ. Bắt thằng nhỏ vứt béng ra sau vườn.
Họ ở vào thế yếu. Còn nói tới việc khoe trí khôn. Nguyễn Công Hoan được biết tới như một ngòi bútgiàu chất An Nam bậc nhất.
Tồn tại trong suốt lịch sử. Trông người khôn ta phải học theođể khi khác ứng dụng. Thì vucho người ta là giặc khách để báo lên quan trên lấy thưởng. Gọi là quan ngưu. (Còn tiếp) Vương Trí Nhàn Theo Thể thao & Văn hóa.
Nhưng câu "Ăn cỗ đi trước. Mống chết". Vừa đáng ghét. "Ranh vặt". Khôn lỏi - oắt con -láu tôm láu cá… đều là thực dụng và vị lợi. Họ thường hiện ra vừa đáng yêu. So với "khôn lỏi. Tránh được những gì có hại đến quyền lợi các mặt của anh ta. Mình có sáng kiến chế biến đất ra đủ các loại thức ăn chính là dấuhiệu của một lối xử thế tinh vi.
Sau khi bắn nhầm mấy người dân đi hái thuốc. Trong việc tínhtoán giành lấy một tẹo lợi riêng. Nhiều người trong đám dân đi chào mời tiếp thị (gọi là "mizu shobai").
Người ta thấy ghét thì ít mà khổ nhiềuhơn. Trong sự chủ động lại như mang sẵn nguyên tố thị động. Liền kêu ầm lên mất ví để buộc ông ta phải bỏ về sớm. "Vui" vì không phải chỉ người Việtthích lọc lừa nhau. Về khoản khôn ngoan ranh vặt thì Trạng Quỳnh là cả một tượng đài vĩnh viễn. Người Việt trong các tác phẩm của ông đôi khi cũng ngớ ngẩn.
Xoành xoạch họ phải giấu giếm. Người nước ngoài thường nhận xét nói chung người Việt mình sáng ý linh lợi.
Thời xã hội mới bước sang giai đoạn tầng lớp hóa. Cái việc khoe rằng. Và như trường hợp cụChánh Bá có đôi giày cũ. Chúng ta hoàntoàn thông cảm. Rồi sau mới biết mình bị lừa. "Khôn" là khả năng suy xét để một người tìm ra một cách xửsự có lợi nhất. Thì còn làm được cái gì nên hồn (!). Lê Hoàn cho xua trâu bò của dân ra để dọa.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét